یبوست

یبوست در کودکان به الگوهایی از دفع دیر به دیر مدفوع سفت و همراه با زور زدن و احساس ناراحتی اطلاق می‌شود. تعداد دفعات دفع مدفوع در کودکان بسیار متفاوت است. بعضی از کودکان روزی سه بار دفع دارند در حالیکه بعضی دیگر هر سه روز مدفوع دفع می‌کنند و تمامی این الگوها می‌توانند نرمال باشند. در تشخیص یبوست بیش از تعداد دفعات و فواصل دفع مدفوع، علائمی مانند درد، زور زدن و مدفوع سفت مهم هستند.

یبوست یکی از شایعترین و چالش برانگیزترین مشکلات دوران کودکی هم برای والدین و هم پزشکان می‌باشد. متأسفانه یبوست یکی از شایعترین مواردی نیز می‌باشد که به درستی تشخیص داده نشده و درمان نمی‌شود و عدم تشخیص و درمان آن درد و ناراحتی به کودک تحمیل می‌کند که قابل پیشگیری بوده است.

علائم و نشانه‌های یبوست

• دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته (در شیرخواران کمتر از ۶ ماه، دفع تنها یک بار در هفته نیز ممکن است طبیعی باشد).
• بی اختیاری مدفوع در کودکی که قبلا از پوشک گرفته شده بوده است.
• وضعیت خاص بدن در هنگام توالت رفتن که کودک تمایلی به نشستن برای دفع ندارد (Retentive posturing) ویا تلاش برای نگه داشتن مدفوع.
• مدفوع سفت
• دفع مدفوع همراه با درد
• حجم زیاد مدفوع که حتی ممکن است باعث گرفتگی توالت شود.
• زخم‌های خطی باریک و صورتی رنگ در مقعد (Anal fissures) که در نتیجه عبور مدفوع سفت ممکن است ایجاد شوند.
• وجود خون روی سطح مدفوع و یا دستمال توالت به علت وجود  anal fissure
• عفونت مجاری ادراری، بویژه در نوپایان؛ یبوست می‌تواند مانع خالی شدن کامل مثانه و در نتیجه عفونت ادراری شود.

علائم خطر در یبوست

در صورت بروز هر یک از علائم زیر همراه با یبوست سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• استفراغ (بویژه اگر به رنگ سبز باشد)
• درد شدید شکم

علل بروز یبوست

بیش از ٪۹۵ موارد یبوست در کودکان ناشی از «یبوست عملکردی مزمن» است، به این معنی که هیچ علت مشخصی برای آن یافت نمی‌شود. گاهی علل ایجاد یبوست را می‌توان یافت. یک علت نادر یبوست، بیماری هیرشپرونگ (Hirschprung’s disease) است که به دلیل عدم تکامل عصبی روده بزرگ ایجاد می‌شود و می‌تواند سبب ایجاد یبوست از بدو تولد شود.

 علل یبوست عملکردی

• عبور آهسته مواد دفعی از روده‌ها که می‌تواند ارثی باشد.
• مصرف کم غذاهای فیبر دار (مانند میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی تهیه شده از آرد سبوس دار).
• مصرف ناکافی مایعات
• نادیده گرفتن نیاز به دفع توسط کودک مثلا هنگامی که کودک نمی‌خواهد بازی را قطع کند و یا از معلم برای رفتن به توالت اجازه بگیرد.
• علل روانی مانند فشار زیاد والدین جهت از پوشک گرفتن کودک یا ترس از توالت‌های عمومی
• ترس از دفع دردناک به علت حرکات زیاد روده. این حالت منجر به تجمع بیشتر مدفوع و تشدید مشکل می‌شود.

 علل یبوست پاتولوژیک (ناشی از بیماری)

• سابقه عدم دفع مکونیوم (مدفوع جنینی که نوزاد در ساعت‌های اولیه تولد دفع می‌کند) طی ۲۴-۴۸ ساعت اول زندگی.
• وجود هرگونه علامت به نفع اختلالات نخاع مانند وجود مشکل در حرکت پاها و یا دفع ادرار.
• بعضی اختلالات هورمونی یا الکترولیتی (اختلالات املاح معدنی بدن) مانند کم کاری تیروئید یا بالا بود کلسیم در خون.

 علل یبوست رفتاری

بعضی کودکان مدفوع خود را نگه می‌دارند که این حالت می‌تواند منجر به ایجاد یبوست شود. این نوع رفتار معمولا در زمان از پوشک گرفتن کودک ایجاد می‌شود. بعضی از کودکان از دفع مدفوع در توالت می‌ترسند و ترس برخی دیگر ناشی از رفع دردناک مقادیر زیاد مدفوع است. این کودکان مدفوع خود را برای چند روز نگه می‌دارند که نتیجه آن ایجاد سیکلی معیوب با دفع دردناک مقادیر زیاد مدفوع است. این حالت همچنین منجر به کشیده شدن دیواره‌های روده می‌شود و سبب می‌شود کودک به آسانی نتواند تشیص دهد که چه زمانی نیاز به دفع دارد. برای جلوگیری از بروز مشکلات طولانی مدت یبوست این سیکل باید شکسته شود.

 زمان بروز یبوست

هرچند اغلب موارد یبوست به تدریج و در طول زمان ایجاد می‌شوند، اما زمان‌هایی قابل پیش‌بینی نیز وجود دارند که والدین در این زمان‌ها متوجه بروز یبوست در کودکانشان می‌شوند:

• زمان شروع غذاهای جامد برای کودک در حدود ۶ ماهگی
• زمانی که شیر مادر یا شیر خشک با شیر گاو جایگزین می‌شود.
• زمانی که روند طبیعی زندگی کودک تغییر می‌کند، مانند شروع مدرسه یا رفتن به مسافرت.
• زمان آموزش کودک جهت گرفتن از پوشک
• طی بیماری‌های حاد مانند سرماخوردگی یا زمانی که کودک به علت استفراغ و تب دچار کم آبی شده باشد.

درمان یبوست

درمان یبوست شامل استراتژی‌های مختلفی می‌باشد. نکته مهم این است که هر درمانی باید حداقل به مدت ۶ ماه ادامه یابد تا روده‌ها فرصا یابند به حال طبیعی بازگردند. همچنین درمان یبوست رد شیرخواران، نوپایان و کودکان متفاوت است.

 رژیم غذایی

شیرخواران زیر ۶ ماه

شیرخواران در این سن عموما به یبوست مبتلا نمی‌شوند. اگر نگرانید که شیرخوار زیر ۶ ماه شما به یبوست مبتلا شده است حتما با پزشک متخصص کودکان مشورت کنید. هرگز پیش از مشورت با پزشک شیر مادر را قطع و یا نوع شیر خشک را عوض نکنید. قبل از دادن هر دارویی برای درمان یبوست حتما با پزشک مشورت کنید.

 شیرخواران ۶ تا ۱۲ ماه

بعد از اینکه غذای کمکی را برای شیرخوارتان شروع کردید می‌توانید مواد غذایی سرشار از فیبر به او بدهید که نمونه‌های آن عبارتند از: هلو، گلابی، آلو، برگه آلوی خیس شده در آب، زردآلو، لوبیا و غلات.

 نوپایان و کودکان

– مطمئن شوید که کودکتان به اندازه کافی مایعات می‌نوشد. میزان کافی مایعات بستگی به وزن کودک دارد. میزان مایع مصرفی در کودک با وزن ۱۰ کیلوگرم باید حداقل ۱ لیتر، در کودک ۲۰ کیلویی ۱.۵ لیتر و در کودک ۴۰ کیلویی ۲ لیتر در روز باشد.

– به کودک خود روزانه حداقل ۵ تا ۶ نوبت میوه و سبزی بدهید.

– به رژیم غذایی کودک سبوس اضافه کنید. سبوس سرشار از فیبر است و می‌تواند به عنوان یک ملین طبیعی عمل کند.

– مصرف غذاهایی که می‌تواند سبب ایجاد یبوست شوند از جمله موز، برنج، نان و ماکارونی سفید (نان و ماکارونی تهیه شده با آرد بدون سبوس)، کره بادام زمینی و تنقلاتی همچون پفک و چیپس را محدود کنید.

چگونه فیبر رژیم غذایی را افزایش دهیم؟

• غذاهایی که باید مصرف شوند:
• نان و ماکارونی که از آرد سبوس دار تهیه شده‌اند
• میوه‌ها و سبزیجات پر فیبر شامل آلو، هلو، برگه آلوی خیس شده در آب و زردآلو
• غلات پر فیبر مانند بلغور گندم و جو همراه با سبوس
• زرت بو داده (پاپکورن) بدون کره و نمک (در کودک بالای ۳ سال)
• میزان شیر مصرفی روزانه حداکثر ۵۰۰ میلی‌لیتر باشد و بقیه مایع مورد نیاز کودک به‌صورت آب داده شود.

 غذاهایی که باید از آنها اجتناب کرد یا مصرفشان را محدود کرد:

• نان و ماکارونی تهیه شده از آرد سفید
• میوه‌ها و سبزیجات یبوست زا مانند موز، هویج پخته شده
• غذاهای فراوری شده که سرشار از شکر و عاری از فیبر هستند مانند کیک و بیسکوئیت
• غلات کم فیبر مانند سرئال‌های کورن فلکس و برنج
• چیپس سیب زمینی و کراکر
• مصرف بیش از ۵۰۰ میلی لیتر شیر در روز و مصرف کم آب

روش‌های رفتاری

• کودک خود را تشویق کنید تا بعد از غذاخوردن و قبل از رفتن به رختخواب برای چند دقیقه روی توالت بنشیند. او راتحت فشار نگذارید تا برای رفع کردن عجله کند.
• اگر کودک حاضر نیست به توالت برود، استفاده از یک جایزه را مد نظر قرار دهید. به‌عنوان مثال جدولی تهیه کنید و به ازای هر بار نشستن روی توالت به کودک ستاره بدهید. در این حالت در صورت عدم نشستن کودک ویا عدم دفع نباید او را تنبیه کنید و یا ستاره‌ای از او بگیرید.
• اگر مقادیر کمی خون تازه روی مدفوع دیدی، کمی وازلین به مقعد بمالید.
• اگر در حال آموزش دادن به کودک برای گرفتن او از پوشک هستید (toilet training) و گودک مدفوع خود را نگه میدارد، از پوشک گرفتن را به تعویق بیاندازید تا کودک شما آماده تر و یبوست برطرف شده باشد.
• اگر کودک رفتارهایی بروز می‌دهد که نشان‌دهنده نگه داشتن مدفوع است، به پزشک مراجعه کنید. این رفتارها هرچه زودتر شناسایی شوند راحتتر درمان می‌شوند.

 روش‌های دارویی

داروها نقش مهمی در درمان یبوست مزمن دارند و از آنها هم جهت برطرف کردن یبوست و هم جهت شل و طبیعی نگه داشتن مدفوع بعد از رفع یبوست استفاده می‌شود. بعضی والدین تمایل دارند که یبوست را تنها با روش‌های طبیعی درمان کنند، اما به یاد داشته باشید حتی بهترین رژیم‌های غذایی و روش‌های رفتاری بدون استفاده از داروها اغلب ناکافی هستند. برای اینکه روده‌ها وضعیت طبیعی خود را بازیابند و دفع به حالت نرمال برگردد کودک باید حداقل ۶-۱۲ ماه تحت درمان باشد.

انواع مختلفی از ملین‌ها وجود دارند که به صورت خوراکی ویا معقدی (شیاف یا انما) استفاده می‌شوند. بعضی از آنها خاصیت روان کنندگی دارند، بعضی میزان آب مدفوع را افزایش می‌دهند و بعضی دیگر تون عضلات رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ) را افزایش می‌دهند و کمک می‌کنند تا مدفوع به جلو رانده شود. مصرف دارو برای یبوست باید تحت نظر و راهنمایی پزشک انجام شود.

بعضی داروهای مورد استفاده در درمان یبوست عبارتند از PEG 3350، روغن معدنی (Mineral Oil)، لاکتولوز، سوربیتول، سنا (Senna)، بیزاکودیل و شیاف گلیسیرین.